Bij jonge kinderen die een hoe intelligentie hebben wordt de term ontwikkelingsvoorsprong gehanteerd en wordt formeel nog niet gesproken over hoogbegaafdheid. We spreken over ontwikkelingsvoorsprong omdat juist in de kleuterperiode de intelligentie van het kind nog niet betrouwbaar gemeten kan worden. De beperkte voorspellende waarde van intelligentieonderzoek bij jonge kinderen komt door de manier waarop jonge kinderen zich ontwikkelen. Die ontwikkeling verloopt erg sprongsgewijs. Perioden van relatieve stilstand en grote vooruitgang wisselen elkaar af, waardoor er grote verschillen kunnen ontstaan in de uitkomsten van intelligentieonderzoek.
Het is van groot belang om een kind met een ontwikkelingsvoorsprong vroegtijdig te herkennen en te signaleren. Dit is een combinatie van het herkennen van de kenmerken van ontwikkelingsvoorsprong, observatie van de leerkracht en goed luisteren naar wat de ouders over het kind vertellen. Bij de kenmerken spelen zowel cognitieve als persoonlijkheidskenmerken een rol. Kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong zullen meerdere van deze kenmerken vertonen, maar ze hoeven niet alle kenmerken te hebben. Ieder kind heeft zijn eigen talenten en persoonlijkheidskenmerken en heeft daarom ook verschillende behoeften. Door de kenmerken goed te herkennen en het kind goed te observeren kan vervolgens het onderwijsaanbod afgestemd worden op de behoefte van het kind.
Door goede observatie en goed te luisteren naar wat ouders te melden hebben kan een leerkracht met een redelijke mate van betrouwbaarheid een ontwikkelingsvoorsprong vast stellen.
Daarvoor zijn in Nederland signaleringsinstrumenten beschikbaar zoals het Signalerings- en Diagnoseprotocol Hoogbegaafdheid (SIDI) of het Digitaal Handelingsprotocol Hoogbegaafdheid. Voor meer informatie zie Downloads op deze website. Deze instrumenten helpen leerkrachten en IB-ers de ontwikkelingsvoorsprong in beeld te brengen van alle leerlingen in de groep. Daarnaast geven de resultaten van dit signaleringonderzoek de leerkracht ook een leidraad om vast te stellen op welke gebieden er behoefte is aan een aangepast onderwijsaanbod.
Verder zijn in het Talent Education project door internationale samenwerking een aantal observatie "tools" ontwikkeld vanuit een basisprotocol gebaseerd op de meervoudige intelligenties van Gardner. Pedagogische medewerkers en leerkrachten kunnen hiermee speelsgewijs in de praktijk de ontwikkeling observeren en tegelijkertijd stimuleren. De observatie tools zijn nu nog in het Engels, wel gemakkelijk te vertalen, maar worden binnenkort ook in het Nederlands gepubliceerd.
Voor meer achtergronden en inzicht m.b.t. het observeren en identificeren van kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong verwijzen we graag naar de handleiding die Maruška Željeznov Seničar (Slovenië) samengesteld heeft voor het Talent Education project.
Het Sidi 3 protocol is een gestructureerd signalerings- en diagnoseprotocol voor alle kinderen van groep 1 t/m 8, waarin de hele procedure in stappen is weergegeven, tot plan van aanpak. Het protocol is ontwikkeld door Alja de Bruin - de Boer en Jan Kuipers en uitgegeven bij Eduforce.
Om een indruk te krijgen vanhet SiDi-3 protocol (= Signaleren en Diagnosticeren van meer- en hoogbegaafde kinderen) kunt u een demo van hier downloaden.
Om een voorbeeld te geven hoe een signaleringsactie voor een leerkracht er uit kan zien, kunt u Stap 1B de jaarlijkse signaleringslijst downloaden.
Hierbij een voorbeeld van een observatie instrument om zicht te krijgen op het logisch - mathematisch denken van peuters en kleuters.
Omdat bij persoonlijke ontwikkeling niet alleen cognitief talent belangrijk is presenteren we ook observatie instrumenten voor bijvoorbeeld muzikale, lichamelijke, inter- en intra-persoonlijke intelligentie naast ook verbale intelligentie.
Er zijn voor elke intelligentie meerdere voorbeelden beschikbaar.